Rzeka Nil

Rzeka Nil

 Marie Parsons

 

Nil - najdÅ‚uższa rzeka na Å›wiecie, pÅ‚ynie przez ponad 4 000 mil ze Wschodniej Afryki do ujÅ›cia w Morzu Åšródziemnym. Badania wykazaÅ‚y, że przez miliony lat Rzeka (Iteru co znaczy po prostu Rzeka, jak nazywajÄ… Nil Egipcjanie) zmieniaÅ‚a stopniowo swoje poÅ‚ożenie i wielkość. ŹródÅ‚o Nilu znajduje siÄ™ w górach na poÅ‚udniu, skÄ…d pÅ‚ynie przez caÅ‚Ä… dÅ‚ugość Egiptu aż do Morza Åšródziemnego na póÅ‚nocy. Egipcjanie podróżujÄ…cy za granicÄ… czÄ™sto komentujÄ… „nieprawidÅ‚owy” bieg innych rzek, jak na przykÅ‚ad Tuthmosis I w Nubii napisaÅ‚, że „odwrócone wody Eufratu w dóÅ‚ rzeki pÅ‚ynÄ… pod prÄ…d”.

 

 

Od poÅ‚udnia Nil zasilany jest przez trzy rzeki: Nil BÅ‚Ä™kitny, Nil BiaÅ‚y i ArbarÄ™. Na obszarze dawnej Nubii, obecnie – tereny poÅ‚udniowe miÄ™dzy Asuanem i Khartoum, Rzeka przedziera siÄ™ przez formacje twardych skaÅ‚, przez co tworzy naturalnÄ… granicÄ™ na poÅ‚udniu w postaci bystrzy i katarakt. PomiÄ™dzy pierwszymi i drugimi kataraktami leży Dolna Nubia, Górna Nubia znajduje siÄ™ miÄ™dzy drugimi i szóstymi.

 

Niemal wzdÅ‚uż caÅ‚ego Egiptu Nil wyrzeźbiÅ‚ w nizinie pustynnej gÅ‚Ä™boki i szeroki kanion. W okolicach Asuanu, na póÅ‚noc od pierwszych katarakt dno Nilu jest gÅ‚Ä™bsze a jego powierzchnia spokojniejsza. W dóÅ‚ rzeki od Asuanu Nil pÅ‚ynie w kierunku póÅ‚nocnym do Armant – na tym odcinku znajduje siÄ™ ostry zakrÄ™t zwany Qena. PomiÄ™dzy Armant i Hu Rzeka rozciÄ…ga siÄ™ prawie na 180km i oddziela wÄ…skÄ… dolinÄ™ poÅ‚udniowÄ… od szerszej póÅ‚nocnej doliny.

 

PoÅ‚udniowy Egipt zwany jest Górnym Egiptem gdyż znajduje siÄ™ w górze rzeki, a póÅ‚nocna część kraju przez to, że leży w dolnym biegu i w delcie, to Dolny Egipt. Nil nie tylko dzieli Egipt na deltÄ™ i dolinÄ™ rzeki, przez swoje centralne poÅ‚ożenie dzieli kraj również na Pustynie Wschodnie i Zachodnie.

The Nile is the longest river in the world

 

Dolina Nilu  to kanion ciÄ…gnÄ…cy siÄ™ przez 660 mil, którego obszary zalewowe zajmujÄ… ponad 4 250 mil kwadratowych . Sama delta pokrywa ok 8 500 mil kwadratowych i od wybrzeża otoczona jest lagunami, jeziorami, wydmami i bagnami. .

 

 

The Nile Valley is a canyon running 660 miles long with a floodplain occupying 4,250 square miles

OkoÅ‚o 63% terenów zamieszkaÅ‚ych w Egipcie to wÅ‚aÅ›nie obszar delty Nilu, która rozciÄ…ga siÄ™ na 200km z poÅ‚udnia na póÅ‚noc i 400km ze wschodu na zachód. Dzisiaj Nil pÅ‚ynie przez deltÄ™ tylko w dwóch odnogach – Damietta i Rosetta, jednak w czasach starożytnych istniaÅ‚y 3 podstawowe kanaÅ‚y, mianowicie wody Pre, wody Ptah i Amun, w czasach greko-romaÅ„skich zwane Pelusiac, Sbennytic i Canopic. IstniaÅ‚y wtedy również dodatkowe odnogi wspomagajÄ…ce oraz sztucznie dzielone kanaÅ‚y.

 

DominujÄ…cÄ… cechÄ… krajobrazu Delty sÄ… pagórki muÅ‚u i gliny wystajÄ…ce od 1 do 12 metrów ponad otaczajÄ…ce tereny, wyglÄ…dajÄ…ce jak piaszczyste wysepki. Jako że te pagórki nie byÅ‚y zatapiane przez zalew stanowiÅ‚y idealne miejsce do budowania osad w okresie Wczesnych Dynastii i Predynastii, i rzeczywiÅ›cie udaÅ‚o siÄ™ tam odnaleźć Å›lady osadnictwa. Prawdopodobnie wysepki wystajÄ…ce ponad powierzchniÄ™ wody zainspirowaÅ‚y starożytne legendy o stworzeniu, które miaÅ‚o mieć swój poczÄ…tek na pagórku wznoszÄ…cym siÄ™ z pierwotnych wód Nun.

 

Na terenie Zachodnich PustyÅ„ stanowiÄ…cych ok 2/3 powierzchni Egiptu znajdowaÅ‚o siÄ™ kilka gÅ‚ównych oaz: Fayoum, gdzie mieÅ›ciÅ‚a siÄ™ stolica w okresie Åšredniego PaÅ„stwa, i które staÅ‚o siÄ™ jednym z najgęściej zaludnionych i najbardziej wydajnych rolniczo obszarów w Egipcie; Bahariya, gdzie odkryto sarkofagi z okresu greko-romaÅ„skiego, tzw. ZÅ‚ote Mumie; Kharga i Dakhla znane z doskonaÅ‚ych win; oraz Siwa, gdzie Aleksander Wielki radziÅ‚ siÄ™ w Wyroczni Amuna, by udowodnić, że rzeczywiÅ›cie byÅ‚ on nastÄ™pcÄ… królewskiego rodu w Egipcie.

 

The Nile River

 

Wschodnie Pustynie byÅ‚y eksploatowane w czasach Faraonów ze wzglÄ™du na bogate zÅ‚oża mineralne.

WspóÅ‚czeÅ›nie już samo wspomnienie nazwy Nilu przywoÅ‚uje obrazy piramid, wspaniaÅ‚ych Å›wiÄ…tyÅ„, tajemniczych opowieÅ›ci o mumiach i magicznych skarbach. Dla mieszkaÅ„ców Egiptu, zarówno w czasach obecnych jak i starożytnych, Nil oznacza życie. Gdyż w istocie przez wieki wielka Rzeka dawaÅ‚a życie setkom tysiÄ™cy ludzi i zwierzÄ…t, ksztaÅ‚towaÅ‚a kulturÄ™ i historiÄ™, której jak dotÄ…d udaÅ‚o nam siÄ™ poznać zaledwie uÅ‚amek.

 

The god Hapy was earlier mentioned as being the personification of the floods and ensuing fertility.

Nil wypeÅ‚nia symbolizmem wszystkie sfery życia. Wierzenia religijne, na przykÅ‚ad, podajÄ…, że twórca bóg-sÅ‚oÅ„ce Re pÅ‚ynÄ…Å‚ Å‚odziÄ… po niebie w czasie dnia (porównujÄ…c do wierzeÅ„ Greków i Rzymian, których bóg sÅ‚oÅ„ce – nie stwórca – jechaÅ‚ po chmurach w rydwanie ciÄ…gniÄ™tym przez cztery ogniste rumaki), a Hymny do Hapi, bóstwa uosabiajÄ…cego Nil, wysÅ‚awiajÄ… jego hojność i polecajÄ… skÅ‚adać mu ofiarÄ™. Mity o stworzeniu, jak już wczeÅ›niej wspomniano, powstaÅ‚y wokóÅ‚ pierwotnego pagórka wyrastajÄ…cego z otaczajÄ…cych go wód. W obrzÄ™dach rytualnych, w których czczono zwierzÄ™ta Nilu, np. hipopotama (którego postać przybraÅ‚a bogini Tawaret) czy krokodyla (zwany Sobek) albo żabÄ™ (Heqet), których potÄ™gÄ™ dostrzegano w procesie rodzenia i sprawach pÅ‚odnoÅ›ci; w przekÅ‚adach pisemnych, gdzie wykorzystywano symbole kwiatów – lotusa i papirus; w architekturze ksztaÅ‚t i struktura Å›wiÄ…tyÅ„ przypominaÅ‚a spiÄ™trzenia Nilu i jego fale – od podstawy do gÅ‚ównych kolumn.

 

Bóg Hapy zostaÅ‚ wczeÅ›niej wspomniany jako ucieleÅ›nienie powodzi i ten, który zapewnia pÅ‚odność. Jego boskie moce razem z życiodajnÄ… siÅ‚Ä… Rzeki sÄ… wychwalane dwóch hymnach do Nilu, z których jeden prawdopodobnie powstaÅ‚ w okresie Åšredniego PaÅ„stwa a drugi w okresie Ramesside.

WoÅ‚amy do ciebie Hapy, Wyskocz z ziemi, PrzybÄ…dź ożywić Egipt… o Ty, który zapewniasz pożywienie, przynosisz nagrodÄ™, tworzysz wszystko co dobre! …Zdobywco Obydwu PaÅ„stw, Ty, który utrzymujesz zapasy, wypeÅ‚niasz spichlerze, dajesz pocieszenie biednym.” (przeÅ‚ożone na angielski przez Lichtheima z hymnu z okresu Åšredniego PaÅ„stwa)

Od najdawniejszych czasów każdego roku wody Nilu zasilane deszczami monsunowymi w Etiopii wylewaÅ‚y na okoliczne doliny w lecie, miÄ™dzy czerwcem i wrzeÅ›niem – wedÅ‚ug nowoczesnego kalendarza. Do mierzenia poziomu Rzeki starożytni Egipcjanie wykorzystywali przyrzÄ…d zwany „nilometrem”. Zwykle skÅ‚adaÅ‚ siÄ™ on z kilku stopni na których mógÅ‚ być odczytywany poziom wody w rzece jak również mierzona wysokość wylewów. PozwalaÅ‚ on utrzymywać zapisy najwyższych pomiarów. Obecnie można spotkać jeszcze starożytne nilometry w takich miejscach jak ÅšwiÄ…tynia na wyspie File, na granicy Egiptu i Nubii, w Edfu, Esna, Kom Ombo i Denderze, oraz oczywiÅ›cie w Asuanie, gdzie jest najbardziej znany nilometr na wyspie Elefantyny.

 

Starożytny kalendarz egipski dzieliÅ‚ rok na 12 miesiÄ™cy, z których każdy miaÅ‚ po 30 dni. Dodatkowo w ciÄ…gu roku wyróżniano 3 okresy w oparciu o cykl wylewów Nilu, byÅ‚y to: akhet – wylewy, peret – okres wzrostu, and shemu – zbiory. W czasie wylewów na terenach zalewanych co roku osadzaÅ‚y siÄ™ dodatkowe warstwy żyznej gleby, których analiza chemiczna wykazaÅ‚a, że ziemie osadowe pozostawiane przez Nil sÄ… niezwykle bogate w mineraÅ‚y; zawierajÄ… Å›rednio ok. 0.1% zwiÄ…zków azotu, 0,2% tlenku fosforu i 0,6% potasu.

WiÄ™ksza część mieszkaÅ„ców Egiptu trudniÅ‚a siÄ™ uprawÄ… roli, wiÄ™c w okresie kiedy poziom Nilu byÅ‚ najwyższy i nie byli w stanie obsiewać pól, przymusowo wÅ‚Ä…czani byli do przedsiÄ™wzięć budowlanych, takich jak wznoszenie piramid, naprawianie Å›wiÄ…tyÅ„ i innych pomników oraz prac nad grobowcami królewskimi.

 

Herodotus, grecki filozof napisaÅ‚ o Nilu: „rzeka wznosi siÄ™ sama, nawadnia pola i opada z powrotem; po czym każdy mężczyzna obsiewa swoje pole i czeka na zbiory.” Wielki historyk także nazwaÅ‚ Egipt podarunkiem Nilu. ZwykÅ‚ego czytelnika powinno to skojarzeÅ„ z rajem, w którym Egipcjanie żyjÄ… prosto, siejÄ… na polach i zbierajÄ… plony kiedy przyjdzie czas. Ale starożytni Egipcjanie wiedzieli, że Nil może być zdradliwy. Przy zbyt wysokiej fali wylewów zniszczeniu ulegaÅ‚y caÅ‚e wioski niosÄ…c GÅ‚ód, przy zbyt niskiej ziemia zamienia siÄ™ w piach. I rzeczywiÅ›cie jeden na pięć wylewów Nilu byÅ‚ katastrofalny, poziom wody byÅ‚ albo za wysoki albo za niski.

The great historian also called Egypt the gift of the Nile

 

Napis wykuty w skale, nazywany GÅ‚ód Stela, zachowany z okresu Ptolemeuszy, opisuje zdarzenie (choć nie jest wiadomo na pewno, czy to zdarzenie jest prawdziwe) z czasów panowania Króla Djosera z 3-ciej dynastii. Król wysÅ‚aÅ‚ wiadomość do gubernatora z poÅ‚udnia, że bardzo przejmuje siÄ™ 7-lenim gÅ‚odem panujÄ…cym w kraju. NapisaÅ‚ również, że dowiedziaÅ‚ siÄ™ od kapÅ‚ana Imotepa, że aby zakoÅ„czyć plagÄ™ gÅ‚odu należy zÅ‚ożyć dary w Å›wiÄ…tyni lokalnego boga-stwórcy w Khnum, który wedÅ‚ug wierzeÅ„ panowaÅ‚ nad Nilem i jego wylewami.

W żaÅ‚obnym nastroju siedziaÅ‚em na tronie, ludzie z paÅ‚acu paÅ‚ali gniewem… gdyż Hapy nie nadszedÅ‚ o czasie. W okresie siedmiu lat plony byÅ‚y niewielkie, a ziarno suche… brat okradaÅ‚ brata… dzieci pÅ‚akaÅ‚y… serca starców byÅ‚y w potrzebie… zamykano Å›wiÄ…tynie, kaplice pokryÅ‚y siÄ™ kurzem, każdy cierpiaÅ‚… konsultowaÅ‚em siÄ™ z jednym z uczonych Ibisa, GÅ‚ównym kapÅ‚anem Imotepa, syna Ptah z PoÅ‚udnia Muru… wyruszyÅ‚ w podróż i powróciÅ‚ do mnie szybko, poinformowaÅ‚ o tym jak pÅ‚ynie Hapy… powiedziaÅ‚ mi o bogach i boginiach Å›wiÄ…tyni Khnum: Satis, Anukis, Hapy, Shu, Geb, Nut, Ozyrys, Horus, Izis, Neptys… kiedy spaÅ‚em bóg stanÄ…Å‚ przede mnÄ…, zjednywaÅ‚em go adorowaniem i modlitwÄ…. ZwróciÅ‚ do mnie swe życzliwe oblicze i powiedziaÅ‚: Jestem Khnum, twój stwórca! Otaczam ciÄ™ swoimi ramionami… gdyż ja wÅ‚aÅ›nie jestem stwórca, który tworzy, ja jestem ten, co stworzyÅ‚ siebie, OsÅ‚awiony Nun, który przyszedÅ‚ pierwszy, Hapy, który pÄ™dzi… sprawiÄ™, że Hapy popÅ‚ynie dla ciebie. Przez rok nie bÄ™dzie brakować nic, nigdzie, drzewa i krzaki bÄ™dÄ… siÄ™ uginać od owoców… nie bÄ™dzie już lat gÅ‚odu… ludzie Egiptu bÄ™dÄ… znowu radzi… ich serca szczęśliwsze niż kiedykolwiek… wydaÅ‚em ten rozkaz w imieniu mego ojca Khnuna… za to co dla mnie uczyniÅ‚eÅ›… wszyscy rolnicy bÄ™dÄ… uprawiać ziemiÄ™… ich plony bÄ™dÄ… zwiezione do twojego spichlerza… wszyscy rybacy i myÅ›liwi… każę im oddać dziesiÄ…tÄ… część tego, co zÅ‚apiÄ…… każdy odda zwierzÄ™ za wszystkie dni poÅ›wiÄ™cenia, odda dziesiÄ…tÄ… część zÅ‚ota, koÅ›ci sÅ‚oniowej, hebanowca, ochry, szaraÅ„czynu, karnelonu, różnego rodzaju drzewa…” (tÅ‚umaczenie z przekÅ‚adu Lichtheima)

 

Wielu wspóÅ‚czesnych podróżników wybiera rejs po Nilu jako część swojej wycieczki, bo dlaczego by  nie? Aby zobaczyć kraj i poznać jego mieszkaÅ„ców trzeba popÅ‚ynąć w rejs po rzece – feluka jest jednÄ… z Å‚odzi do wyboru.

 

 

A typical Felucca on the Nile

Feluka płynąca po Nilu

 

Nil pÅ‚ynÄ…Å‚ z poÅ‚udnia na póÅ‚noc ze Å›redniÄ… prÄ™dkoÅ›ciÄ… w okresie wylewów ok. czterech wÄ™zÅ‚ów i wtedy też gÅ‚Ä™bokość rzeki wynosiÅ‚a Å›rednio 25-33 stóp (1 stopa to ok. 0,305m). DziÄ™ki temu rejs z Teb (obecnie Luksor) w kierunku póÅ‚nocnym do Memfis (obecnie niedaleko Kairu) trwaÅ‚ mniej wiÄ™cej 2 tygodnie. W suchym okresie , kiedy poziom rzeki siÄ™ obniżaÅ‚ i szybkość żeglowania byÅ‚a mniejsza ta sama podróż zajmowaÅ‚a 2 miesiÄ…ce. Za to na wielkim zakrÄ™cie w pobliży Qena Nil pÅ‚ynÄ…Å‚ z zachodu na wschód potem z powrotem ze wschodu na zachód znacznie spowalniajÄ…c podróż. Zwykle rejs byÅ‚ przerywany w nocy z powodu dużego zagrożenia wpÅ‚yniÄ™ciem na mieliznÄ™ lub jakÄ…Å› wysepkÄ™.

Rejs statkiem po antycznej rzece umożliwia podziwianie starożytnych zabytków: Å›wiÄ…tyni Karnak; Luksoru – po przeciwnej stronie niż Karnak; Dendery z wielkÄ… Å›wiÄ…tyniÄ… bogini Hathor; Abydos z majestatycznÄ… Å›wiÄ…tyniÄ… wzniesionÄ… przez Seti I i grobowców wÅ‚adców z WczeÅ›niejszych Dynastii; Esny i Å›wiÄ…tyni boga-stwórcy Khnuma, pana regionu, o którym wierzono, że panowaÅ‚ nad rzekÄ… i jej bogactwami; Edfu ze Å›wiÄ…tyniÄ… Horusa; Kom Ombo, w którym wzniesiono podwójnÄ… Å›wiÄ…tyniÄ™ Sobeka i Haroerisa; i oczywiÅ›cie Asuan, i potężnÄ… tamÄ™.

Trzeba przyznać, ze Nil to serce i życie starożytnego, ale i wspóÅ‚czesnego Egiptu.

 

ŹródÅ‚a:

Słownik Starożytnego Egiptu, Ian Shaw i Paul Nicholson

Egipt i Egipcjanie, Doug Brewer i Emily Teeter

Starożytny Egipt, David Silverman

Życie w starożytnym Egipcie, Eugen Strouhl

Starożytny Egipt bez tajemnic, Vivian Davies i Renee Friedman

Literatura Starożytnego Egiptu, Vol.I i Vol. III Miriam Lichtheim

 

Sprawdź także: :

Egypt Nile Cruises

Nile Cruises and Adventures

Nile Inundation

Wild Egypt

Feluccas

 

 

 

Odnośniki:

Tytuł

Autor

Data

Wydawca

Reference Number

Complete Pyramids, The (Solving the Ancient Mysteries)

Lehner, Mark

1997

Thames and Hudson, Ltd

ISBN 0-500-05084-8

Oxford History of Ancient Egypt, The

Shaw, Ian

2000

Oxford University Press

ISBN 0-19-815034-2

Pyramids, The (The Mystery, Culture, and Science of Egypt's Great Monuments)

Verner, Miroslav

2001

Grove Press

ISBN 0-8021-1703-1

 

 

Ostatnia aktualizacja: 9 listopada 2011