Marie Parsons

 

Nil - najdÅ‚uższa rzeka na Å›wiecie, pÅ‚ynie przez ponad 4 000 mil ze Wschodniej Afryki do ujÅ›cia w Morzu Åšródziemnym. Badania wykazaÅ‚y, że przez miliony lat Rzeka (Iteru co znaczy po prostu Rzeka, jak nazywajÄ… Nil Egipcjanie) zmieniaÅ‚a stopniowo swoje poÅ‚ożenie i wielkość. ŹródÅ‚o Nilu znajduje siÄ™ w górach na poÅ‚udniu, skÄ…d pÅ‚ynie przez caÅ‚Ä… dÅ‚ugość Egiptu aż do Morza Åšródziemnego na póÅ‚nocy. Egipcjanie podróżujÄ…cy za granicÄ… czÄ™sto komentujÄ… „nieprawidÅ‚owy” bieg innych rzek, jak na przykÅ‚ad Tuthmosis I w Nubii napisaÅ‚, że „odwrócone wody Eufratu w dóÅ‚ rzeki pÅ‚ynÄ… pod prÄ…d”.

 

 

Od poÅ‚udnia Nil zasilany jest przez trzy rzeki: Nil BÅ‚Ä™kitny, Nil BiaÅ‚y i ArbarÄ™. Na obszarze dawnej Nubii, obecnie – tereny poÅ‚udniowe miÄ™dzy Asuanem i Khartoum, Rzeka przedziera siÄ™ przez formacje twardych skaÅ‚, przez co tworzy naturalnÄ… granicÄ™ na poÅ‚udniu w postaci bystrzy i katarakt. PomiÄ™dzy pierwszymi i drugimi kataraktami leży Dolna Nubia, Górna Nubia znajduje siÄ™ miÄ™dzy drugimi i szóstymi.   Niemal wzdÅ‚uż caÅ‚ego Egiptu Nil wyrzeźbiÅ‚ w nizinie pustynnej gÅ‚Ä™boki i szeroki kanion. W okolicach Asuanu, na póÅ‚noc od pierwszych katarakt dno Nilu jest gÅ‚Ä™bsze a jego powierzchnia spokojniejsza. W dóÅ‚ rzeki od Asuanu Nil pÅ‚ynie w kierunku póÅ‚nocnym do Armant – na tym odcinku znajduje siÄ™ ostry zakrÄ™t zwany Qena. PomiÄ™dzy Armant i Hu Rzeka rozciÄ…ga siÄ™ prawie na 180km i oddziela wÄ…skÄ… dolinÄ™ poÅ‚udniowÄ… od szerszej póÅ‚nocnej doliny.   PoÅ‚udniowy Egipt zwany jest Górnym Egiptem gdyż znajduje siÄ™ w górze rzeki, a póÅ‚nocna część kraju przez to, że leży w dolnym biegu i w delcie, to Dolny Egipt. Nil nie tylko dzieli Egipt na deltÄ™ i dolinÄ™ rzeki, przez swoje centralne poÅ‚ożenie dzieli kraj również na Pustynie Wschodnie i Zachodnie.

 

Dolina Nilu  to kanion ciÄ…gnÄ…cy siÄ™ przez 660 mil, którego obszary zalewowe zajmujÄ… ponad 4 250 mil kwadratowych . Sama delta pokrywa ok 8 500 mil kwadratowych i od wybrzeża otoczona jest lagunami, jeziorami, wydmami i bagnami. .

 

 

OkoÅ‚o 63% terenów zamieszkaÅ‚ych w Egipcie to wÅ‚aÅ›nie obszar delty Nilu, która rozciÄ…ga siÄ™ na 200km z poÅ‚udnia na póÅ‚noc i 400km ze wschodu na zachód. Dzisiaj Nil pÅ‚ynie przez deltÄ™ tylko w dwóch odnogach – Damietta i Rosetta, jednak w czasach starożytnych istniaÅ‚y 3 podstawowe kanaÅ‚y, mianowicie wody Pre, wody Ptah i Amun, w czasach greko-romaÅ„skich zwane Pelusiac, Sbennytic i Canopic. IstniaÅ‚y wtedy również dodatkowe odnogi wspomagajÄ…ce oraz sztucznie dzielone kanaÅ‚y.

 

DominujÄ…cÄ… cechÄ… krajobrazu Delty sÄ… pagórki muÅ‚u i gliny wystajÄ…ce od 1 do 12 metrów ponad otaczajÄ…ce tereny, wyglÄ…dajÄ…ce jak piaszczyste wysepki. Jako że te pagórki nie byÅ‚y zatapiane przez zalew stanowiÅ‚y idealne miejsce do budowania osad w okresie Wczesnych Dynastii i Predynastii, i rzeczywiÅ›cie udaÅ‚o siÄ™ tam odnaleźć Å›lady osadnictwa. Prawdopodobnie wysepki wystajÄ…ce ponad powierzchniÄ™ wody zainspirowaÅ‚y starożytne legendy o stworzeniu, które miaÅ‚o mieć swój poczÄ…tek na pagórku wznoszÄ…cym siÄ™ z pierwotnych wód Nun.

 

Na terenie Zachodnich PustyÅ„ stanowiÄ…cych ok 2/3 powierzchni Egiptu znajdowaÅ‚o siÄ™ kilka gÅ‚ównych oaz: Fayoum, gdzie mieÅ›ciÅ‚a siÄ™ stolica w okresie Åšredniego PaÅ„stwa, i które staÅ‚o siÄ™ jednym z najgęściej zaludnionych i najbardziej wydajnych rolniczo obszarów w Egipcie; Bahariya, gdzie odkryto sarkofagi z okresu greko-romaÅ„skiego, tzw. ZÅ‚ote Mumie; Kharga i Dakhla znane z doskonaÅ‚ych win; oraz Siwa, gdzie Aleksander Wielki radziÅ‚ siÄ™ w Wyroczni Amuna, by udowodnić, że rzeczywiÅ›cie byÅ‚ on nastÄ™pcÄ… królewskiego rodu w Egipcie.

 

Wschodnie Pustynie byÅ‚y eksploatowane w czasach Faraonów ze wzglÄ™du na bogate zÅ‚oża mineralne.

WspóÅ‚czeÅ›nie już samo wspomnienie nazwy Nilu przywoÅ‚uje obrazy piramid, wspaniaÅ‚ych Å›wiÄ…tyÅ„, tajemniczych opowieÅ›ci o mumiach i magicznych skarbach. Dla mieszkaÅ„ców Egiptu, zarówno w czasach obecnych jak i starożytnych, Nil oznacza życie. Gdyż w istocie przez wieki wielka Rzeka dawaÅ‚a życie setkom tysiÄ™cy ludzi i zwierzÄ…t, ksztaÅ‚towaÅ‚a kulturÄ™ i historiÄ™, której jak dotÄ…d udaÅ‚o nam siÄ™ poznać zaledwie uÅ‚amek.

 

Nil wypeÅ‚nia symbolizmem wszystkie sfery życia. Wierzenia religijne, na przykÅ‚ad, podajÄ…, że twórca bóg-sÅ‚oÅ„ce Re pÅ‚ynÄ…Å‚ Å‚odziÄ… po niebie w czasie dnia (porównujÄ…c do wierzeÅ„ Greków i Rzymian, których bóg sÅ‚oÅ„ce – nie stwórca – jechaÅ‚ po chmurach w rydwanie ciÄ…gniÄ™tym przez cztery ogniste rumaki), a Hymny do Hapi, bóstwa uosabiajÄ…cego Nil, wysÅ‚awiajÄ… jego hojność i polecajÄ… skÅ‚adać mu ofiarÄ™. Mity o stworzeniu, jak już wczeÅ›niej wspomniano, powstaÅ‚y wokóÅ‚ pierwotnego pagórka wyrastajÄ…cego z otaczajÄ…cych go wód. W obrzÄ™dach rytualnych, w których czczono zwierzÄ™ta Nilu, np. hipopotama (którego postać przybraÅ‚a bogini Tawaret) czy krokodyla (zwany Sobek) albo żabÄ™ (Heqet), których potÄ™gÄ™ dostrzegano w procesie rodzenia i sprawach pÅ‚odnoÅ›ci; w przekÅ‚adach pisemnych, gdzie wykorzystywano symbole kwiatów – lotusa i papirus; w architekturze ksztaÅ‚t i struktura Å›wiÄ…tyÅ„ przypominaÅ‚a spiÄ™trzenia Nilu i jego fale – od podstawy do gÅ‚ównych kolumn.

 

Bóg Hapy zostaÅ‚ wczeÅ›niej wspomniany jako ucieleÅ›nienie powodzi i ten, który zapewnia pÅ‚odność. Jego boskie moce razem z życiodajnÄ… siÅ‚Ä… Rzeki sÄ… wychwalane dwóch hymnach do Nilu, z których jeden prawdopodobnie powstaÅ‚ w okresie Åšredniego PaÅ„stwa a drugi w okresie Ramesside.

„WoÅ‚amy do ciebie Hapy, Wyskocz z ziemi, PrzybÄ…dź ożywić Egipt… o Ty, który zapewniasz pożywienie, przynosisz nagrodÄ™, tworzysz wszystko co dobre! …Zdobywco Obydwu PaÅ„stw, Ty, który utrzymujesz zapasy, wypeÅ‚niasz spichlerze, dajesz pocieszenie biednym.” (przeÅ‚ożone na angielski przez Lichtheima z hymnu z okresu Åšredniego PaÅ„stwa)

Od najdawniejszych czasów każdego roku wody Nilu zasilane deszczami monsunowymi w Etiopii wylewaÅ‚y na okoliczne doliny w lecie, miÄ™dzy czerwcem i wrzeÅ›niem – wedÅ‚ug nowoczesnego kalendarza. Do mierzenia poziomu Rzeki starożytni Egipcjanie wykorzystywali przyrzÄ…d zwany „nilometrem”. Zwykle skÅ‚adaÅ‚ siÄ™ on z kilku stopni na których mógÅ‚ być odczytywany poziom wody w rzece jak również mierzona wysokość wylewów. PozwalaÅ‚ on utrzymywać zapisy najwyższych pomiarów. Obecnie można spotkać jeszcze starożytne nilometry w takich miejscach jak ÅšwiÄ…tynia na wyspie File, na granicy Egiptu i Nubii, w Edfu, Esna, Kom Ombo i Denderze, oraz oczywiÅ›cie w Asuanie, gdzie jest najbardziej znany nilometr na wyspie Elefantyny.

 

Starożytny kalendarz egipski dzieliÅ‚ rok na 12 miesiÄ™cy, z których każdy miaÅ‚ po 30 dni. Dodatkowo w ciÄ…gu roku wyróżniano 3 okresy w oparciu o cykl wylewów Nilu, byÅ‚y to: akhet – wylewy, peret – okres wzrostu, and shemu – zbiory. W czasie wylewów na terenach zalewanych co roku osadzaÅ‚y siÄ™ dodatkowe warstwy żyznej gleby, których analiza chemiczna wykazaÅ‚a, że ziemie osadowe pozostawiane przez Nil sÄ… niezwykle bogate w mineraÅ‚y; zawierajÄ… Å›rednio ok. 0.1% zwiÄ…zków azotu, 0,2% tlenku fosforu i 0,6% potasu.

WiÄ™ksza część mieszkaÅ„ców Egiptu trudniÅ‚a siÄ™ uprawÄ… roli, wiÄ™c w okresie kiedy poziom Nilu byÅ‚ najwyższy i nie byli w stanie obsiewać pól, przymusowo wÅ‚Ä…czani byli do przedsiÄ™wzięć budowlanych, takich jak wznoszenie piramid, naprawianie Å›wiÄ…tyÅ„ i innych pomników oraz prac nad grobowcami królewskimi.

 

Herodotus, grecki filozof napisaÅ‚ o Nilu: „rzeka wznosi siÄ™ sama, nawadnia pola i opada z powrotem; po czym każdy mężczyzna obsiewa swoje pole i czeka na zbiory.” Wielki historyk także nazwaÅ‚ Egipt podarunkiem Nilu. ZwykÅ‚ego czytelnika powinno to skojarzeÅ„ z rajem, w którym Egipcjanie żyjÄ… prosto, siejÄ… na polach i zbierajÄ… plony kiedy przyjdzie czas. Ale starożytni Egipcjanie wiedzieli, że Nil może być zdradliwy. Przy zbyt wysokiej fali wylewów zniszczeniu ulegaÅ‚y caÅ‚e wioski niosÄ…c GÅ‚ód, przy zbyt niskiej ziemia zamienia siÄ™ w piach. I rzeczywiÅ›cie jeden na pięć wylewów Nilu byÅ‚ katastrofalny, poziom wody byÅ‚ albo za wysoki albo za niski.

 

Napis wykuty w skale, nazywany GÅ‚ód Stela, zachowany z okresu Ptolemeuszy, opisuje zdarzenie (choć nie jest wiadomo na pewno, czy to zdarzenie jest prawdziwe) z czasów panowania Króla Djosera z 3-ciej dynastii. Król wysÅ‚aÅ‚ wiadomość do gubernatora z poÅ‚udnia, że bardzo przejmuje siÄ™ 7-lenim gÅ‚odem panujÄ…cym w kraju. NapisaÅ‚ również, że dowiedziaÅ‚ siÄ™ od kapÅ‚ana Imotepa, że aby zakoÅ„czyć plagÄ™ gÅ‚odu należy zÅ‚ożyć dary w Å›wiÄ…tyni lokalnego boga-stwórcy w Khnum, który wedÅ‚ug wierzeÅ„ panowaÅ‚ nad Nilem i jego wylewami.

„W żaÅ‚obnym nastroju siedziaÅ‚em na tronie, ludzie z paÅ‚acu paÅ‚ali gniewem… gdyż Hapy nie nadszedÅ‚ o czasie. W okresie siedmiu lat plony byÅ‚y niewielkie, a ziarno suche… brat okradaÅ‚ brata… dzieci pÅ‚akaÅ‚y… serca starców byÅ‚y w potrzebie… zamykano Å›wiÄ…tynie, kaplice pokryÅ‚y siÄ™ kurzem, każdy cierpiaÅ‚… konsultowaÅ‚em siÄ™ z jednym z uczonych Ibisa, GÅ‚ównym kapÅ‚anem Imotepa, syna Ptah z PoÅ‚udnia Muru… wyruszyÅ‚ w podróż i powróciÅ‚ do mnie szybko, poinformowaÅ‚ o tym jak pÅ‚ynie Hapy… powiedziaÅ‚ mi o bogach i boginiach Å›wiÄ…tyni Khnum: Satis, Anukis, Hapy, Shu, Geb, Nut, Ozyrys, Horus, Izis, Neptys… kiedy spaÅ‚em bóg stanÄ…Å‚ przede mnÄ…, zjednywaÅ‚em go adorowaniem i modlitwÄ…. ZwróciÅ‚ do mnie swe życzliwe oblicze i powiedziaÅ‚: Jestem Khnum, twój stwórca! Otaczam ciÄ™ swoimi ramionami… gdyż ja wÅ‚aÅ›nie jestem stwórca, który tworzy, ja jestem ten, co stworzyÅ‚ siebie, OsÅ‚awiony Nun, który przyszedÅ‚ pierwszy, Hapy, który pÄ™dzi… sprawiÄ™, że Hapy popÅ‚ynie dla ciebie. Przez rok nie bÄ™dzie brakować nic, nigdzie, drzewa i krzaki bÄ™dÄ… siÄ™ uginać od owoców… nie bÄ™dzie już lat gÅ‚odu… ludzie Egiptu bÄ™dÄ… znowu radzi… ich serca szczęśliwsze niż kiedykolwiek… wydaÅ‚em ten rozkaz w imieniu mego ojca Khnuna… za to co dla mnie uczyniÅ‚eÅ›… wszyscy rolnicy bÄ™dÄ… uprawiać ziemiÄ™… ich plony bÄ™dÄ… zwiezione do twojego spichlerza… wszyscy rybacy i myÅ›liwi… każę im oddać dziesiÄ…tÄ… część tego, co zÅ‚apiÄ…… każdy odda zwierzÄ™ za wszystkie dni poÅ›wiÄ™cenia, odda dziesiÄ…tÄ… część zÅ‚ota, koÅ›ci sÅ‚oniowej, hebanowca, ochry, szaraÅ„czynu, karnelonu, różnego rodzaju drzewa…” (tÅ‚umaczenie z przekÅ‚adu Lichtheima)

 

Wielu wspóÅ‚czesnych podróżników wybiera rejs po Nilu jako część swojej wycieczki, bo dlaczego by  nie? Aby zobaczyć kraj i poznać jego mieszkaÅ„ców trzeba popÅ‚ynąć w rejs po rzece – feluka jest jednÄ… z Å‚odzi do wyboru.

 

 

Feluka płynąca po Nilu

 

Nil pÅ‚ynÄ…Å‚ z poÅ‚udnia na póÅ‚noc ze Å›redniÄ… prÄ™dkoÅ›ciÄ… w okresie wylewów ok. czterech wÄ™zÅ‚ów i wtedy też gÅ‚Ä™bokość rzeki wynosiÅ‚a Å›rednio 25-33 stóp (1 stopa to ok. 0,305m). DziÄ™ki temu rejs z Teb (obecnie Luksor) w kierunku póÅ‚nocnym do Memfis (obecnie niedaleko Kairu) trwaÅ‚ mniej wiÄ™cej 2 tygodnie. W suchym okresie , kiedy poziom rzeki siÄ™ obniżaÅ‚ i szybkość żeglowania byÅ‚a mniejsza ta sama podróż zajmowaÅ‚a 2 miesiÄ…ce. Za to na wielkim zakrÄ™cie w pobliży Qena Nil pÅ‚ynÄ…Å‚ z zachodu na wschód potem z powrotem ze wschodu na zachód znacznie spowalniajÄ…c podróż. Zwykle rejs byÅ‚ przerywany w nocy z powodu dużego zagrożenia wpÅ‚yniÄ™ciem na mieliznÄ™ lub jakÄ…Å› wysepkÄ™.

Rejs statkiem po antycznej rzece umożliwia podziwianie starożytnych zabytków: Å›wiÄ…tyni Karnak; Luksoru – po przeciwnej stronie niż Karnak; Dendery z wielkÄ… Å›wiÄ…tyniÄ… bogini Hathor; Abydos z majestatycznÄ… Å›wiÄ…tyniÄ… wzniesionÄ… przez Seti I i grobowców wÅ‚adców z WczeÅ›niejszych Dynastii; Esny i Å›wiÄ…tyni boga-stwórcy Khnuma, pana regionu, o którym wierzono, że panowaÅ‚ nad rzekÄ… i jej bogactwami; Edfu ze Å›wiÄ…tyniÄ… Horusa; Kom Ombo, w którym wzniesiono podwójnÄ… Å›wiÄ…tyniÄ™ Sobeka i Haroerisa; i oczywiÅ›cie Asuan, i potężnÄ… tamÄ™.

Trzeba przyznać, ze Nil to serce i życie starożytnego, ale i wspóÅ‚czesnego Egiptu.

 

ŹródÅ‚a:

Słownik Starożytnego Egiptu, Ian Shaw i Paul Nicholson

Egipt i Egipcjanie, Doug Brewer i Emily Teeter

Starożytny Egipt, David Silverman

Życie w starożytnym Egipcie, Eugen Strouhl

Starożytny Egipt bez tajemnic, Vivian Davies i Renee Friedman

Literatura Starożytnego Egiptu, Vol.I i Vol. III Miriam Lichtheim

 

Sprawdź także: :

Egypt Nile Cruises

Nile Cruises and Adventures

Nile Inundation

Wild Egypt

Feluccas

 

 

 

Odnośniki:

Tytuł	Autor	Data	Wydawca	Reference Number
Complete Pyramids, The (Solving the Ancient Mysteries)	Lehner, Mark	1997	Thames and Hudson, Ltd	ISBN 0-500-05084-8
Oxford History of Ancient Egypt, The	Shaw, Ian	2000	Oxford University Press	ISBN 0-19-815034-2
Pyramids, The (The Mystery, Culture, and Science of Egypt's Great Monuments)	Verner, Miroslav	2001	Grove Press	ISBN 0-8021-1703-1

 

 

Ostatnia aktualizacja: 9 listopada 2011